Radiotherapie-geïnduceerde vermoeidheid bij prostaatkankerpatiënten: zit het in de genen?

Vermoeidheid t.g.v. radiotherapie (RIF) komt voor bij 80 procent van de patiënten en wordt in 30 procent van de gevallen chronisch. RIF beperkt vaak erg op lichamelijk, psychisch en sociaal gebied. Daarom is begrip van het ontstaansmechanisme interessant en belangrijk. Er zijn aanwijzingen dat er bij RIF sprake is van neuromusculaire veranderingen, beïnvloeding op cellulair, mitochondriaal en enzymaal niveau, maar ook effect op inflammatoire factoren (crp, interleukinen en interferon-gamma).

In een eerdere studie stelde men dat bepaalde mannen met prostaatkanker meer risico liepen op radiotherapie-geïnduceerde vermoeidheid dan andere mannen met dezelfde ziekte. Er werden toen 35 genen geïdentificeerd, die een mogelijk hoger risico op RIF voorspelden. Men wilde in de huidige studie meer te weten komen over fenotypische bijdragende factoren.

Methode

In drie grote genetische databases werd op twee manieren gezocht naar fenotypen:

1. Directe benadering: er werd gezocht onder aan RIF gerelateerde termen, zoals vermoeidheid, anemie, chronisch vermoeidheidssyndroom, depressie, mitochondriën, inflammatie, spier, Diabetes Mellitus, glucose, insuline, metabool syndroom. Neuron, slaap, calcium en overgewicht/adipositas. Ook de direct gerelateerde genen werden geselecteerd.
2. Indirecte benadering: de 35 eerder geïdentificeerde genen werden in de databank gescreend op orgaan- en weefselexpressie, ziekten, fenotypen, pathways en biologische processen. Verder werd ieder individueel gen van de 35, in de literatuur nagetrokken op functies en fenotypen. Als genen in de ene databank niet bekend waren, dan zocht men nog in de andere. Om prostaatkanker zèlf uit te sluiten als reden voor vermoeidheid, is de hele genreeks van 35 ook nog tegen het fenotype prostaatkanker uitgezet.

Resultaten

De 35 eerder geïdentificeerde genen dragen bij in neurale, immunologische, musculaire en metabole pathways. Daarnaast zijn er genen die fenotypen suggereren, die nog niet eerder in verband zijn gebracht met RIF, zoals gevoeligheid voor ioniserende straling, DNA schade en veranderde DNA reparatiemogelijkheden. Ook bleken enkele genen geassocieerd met onderdrukking van prostaatkanker, hetgeen mogelijk de variabele bestralingsgevoeligheid duidelijk maakt bij RIF-gevoelige patiënten. Dit kan implicaties hebben voor palliatieve zorg.

Conclusie

Ondanks relevante bevindingen, zijn veel van de 35 geïdentificeerde genen nog slecht gekarakteriseerd, waarvoor meer onderzoek nodig is. De benoemde pathways zijn nog puur theoretisch, maar kunnen richting geven aan meer gericht onderzoek naar de pathofysiologie van RIF. Het is niet zo, dat een bepaalde set genen alléén RIF geven en betrouwbaar voorspellend zijn voor het risico op en effect van radiotherapie bij mannen met prostaatkanker. Er zal onderzoek naar nog onbekende genen en pathways moeten volgen om de pathofysiologie beter te begrijpen.

Commentaar

Het in kaart brengen van iemands genoom gaat steeds meer van belang worden bij ziektepreventie, ziektebehandeling en voorspellen van effecten en bijwerkingen van farmacotherapie. Nu wordt daar een dimensie aan toegevoegd, namelijk radiotherapie en de daardoor veroorzaakte goede effecten en vermoeidheid. Hoe fijn zou het zijn als we met kennis op genetisch gebied onze patiënten ten dienste zouden kunnen zijn met de keuze voor een meer gepaste therapie met zo min mogelijk bijwerkingen.

Over de publicatie

Hashemi, S., et al (2017). Exploring genetic attributions underlying radiotherapy-induced fatigue in prostate cancer patients. J.Pain Symptom Manage 54;326-339.

Deze bijdrage is onderdeel van e-pal - editie november 20018. Alle e-pal-artikelen staan hier.