Palliatieve zorg voor joden: 10 aandachtspunten

In 2019 woonden er 7,5 miljoen Joden in de Verenigde Staten. De diversiteit ter attentie van identiteit, geloof en geloofspraktijk is groot. 

Ik vat tien aandachtspunten uit dit Amerikaans artikel samen:    

1. Meer dan geloof 

Het Jodendom omvat naast religie ook een gezamenlijke cultuur, identiteit en etniciteit. De belangrijkste religieuze teksten zijn de Torah, de eerste vijf boeken van de Hebreeuwse bijbel, en de Talmoed, een commentaar op de Torah in 63 boeken. Er is geen centrale religieuze autoriteit, zodat rabbijnen en Joodse gemeenschappen autonoom zijn in het interpreteren van hun religie. 

2. Sabbat 

De rustdag duurt van zonsondergang op vrijdag tot zonsondergang op zaterdag. Sommige patiënten zullen sabbatkaarsen willen aansteken en deelnemen aan het gebed. Sommige joden gebruiken tijdens de sabbat geen elektronische apparaten zoals telefoons of computers en rijden dan ook geen auto. De sabbatviering kan de medische zorg beïnvloeden.  

3. Diëtaire restricties en vasten 

Joodse patiënten kunnen dieetwensen hebben. Kosjer voedsel houdt in grote lijnen in: het scheiden van vlees en zuivelproducten in dezelfde maaltijd en het vermijden van vlees van dieren met gespleten hoeven en van dieren die niet herkauwen, zoals varkens.  

4. Behoud van leven 

Behoud van het leven is voor joden de belangrijkste waarde. Dit kan gevolgen hebben voor het medisch beleid. De patiënt kan lang naar levensverlenging streven. Daarnaast is het ook belangrijk dat de patiënt een waardig levenseinde heeft. Zodra de levensverwachting enkele dagen is, prevaleert comfort boven levensverlenging.  

5. Joodse cultuur en geloof 

Joodse patiënten zijn soms op hun hoede als er gevraagd wordt naar hun geloof. De lange geschiedenis van vervolging van het Joodse volk heeft een collectief trauma veroorzaakt. Bovendien hebben veel Joden ervaren dat anderen hen willen bekeren. Een goedbedoelde vraag naar religie kan dan ook verkeerd opgevat worden. Daarom moeten zorgverleners altijd de reden achter de vraag duidelijk maken.  

6. Specifieke wensen 

Orthodoxe joden kunnen specifieke praktische en spirituele wensen hebben bij ernstige ziekte en overlijden. Bij het nemen van een belangrijke beslissing willen orthodoxe joden overleggen met hun rabbijn. Sommigen willen zelfs dat palliatieve zorgverleners rechtstreeks met de rabbijn spreken over prognose en behandeling. 

7. Belangrijke rituelen 

Er zijn belangrijke rituelen, voor en na het overlijden. Ook hierbij zijn er grote verschillen tussen de verschillende gemeenschappen. De patiënt zelf of de rabbijn zal vaak een gebed willen zeggen of zingen dat een bekentenis inhoudt, een erkenning van fouten, en een vraag om vergiffenis. Bij de dood verlaat de ziel het lichaam, echter die scheiding is pas volledig als het lichaam begraven is. Daarom wordt de overledene niet alleen gelaten tot aan het moment van de begrafenis. Die vindt binnen 72 uur plaats. De Joodse wet verbiedt crematie. De eerste week na het overlijden blijven de familieleden thuis, ze bidden samen met bezoekers. Gedurende elf maanden na het overlijden zijn er dagelijks rouwrituelen. Daarna pakt men het gewone leven weer op. Jaarlijks wordt voor de overledene een kaars gebrand. 

8. Orgaandonatie 

Orgaandonatie is een onderwerp dat door joden verschillend benaderd wordt. In principe is orgaandonatie geaccepteerd. Het redden en behoud van het leven is immers de hoogste waarde. Echter, als het uitnemen van een orgaan het leven van de donor zou verkorten, is het bij orthodoxe joden niet toegestaan. Ook in deze discussie kan een rabbijn uitkomst bieden.  

9. Gebed 

Voor veel joodse patiënten is het gebed belangrijk om de ziekte aan te kunnen. Het klassieke Gebed voor de Zieken is een krachtige bron van troost. Het vraagt om heling van lichaam en ziel, om heelheid en vrede.  

10. Na de dood 

Joodse patiënten hebben verschillende ideeën over een leven na de dood. Joodse geschriften besteden veel meer aandacht aan het leven, hier en nu, dan aan de dood. De meeste joodse patiënten denken dan ook niet veel na over wat er na de dood komt. Toch zijn er ook joden met mystieke ideeën over reïncarnatie of het beeld van een hiernamaals met hemel en hel. 

Conclusie 

De Joodse identiteit kan op allerlei verschillende manieren tot uiting komen bij de zieke en stervende joodse patiënt. 

Commentaar 

Tip 11: Voor een  indruk van de joods-orthodoxe wereld: de serie Shtisel op Netflix! 

Naar de publicatie  

Rosenberg, L.B., et al (2020) Top Ten Tips Palliative Care Clinicians Should Know About Caring for Jewish Patients. Journal of Palliative Medicine 23(12);1658-1661 
 

Deze bijdrage is onderdeel van e-pal - editie sept 2022. Lees hier meer wetenschappelijk onderzoek samengevat.