Opinie: 'nodig: een revolutie in de zorg'

De afgelopen jaren hebben een belangrijke verbetering in sociale omstandigheden en gezondheid te zien gegeven, met een ongekende stijging van de levensverwachting. Niet eerder waren er zoveel 85-plussers. Maar terwijl de levensverwachting nog toeneemt, blijft de levensspanne die in goede gezondheid wordt  doorgebracht al jaren gelijk. Mensen leven langer,  maar ook steeds vaker met leeftijdgebonden chronische aandoeningen zoals diabetes 2, chronisch hartfalen, cardiovasculaire ziekten en dementie. Hoewel zulke ziekten steeds vaker voorkomen, hebben zorgstelsels moeite om in deze nieuwe behoeften te voorzien. Dat geldt in ’t bijzonder de zorg voor mensen met dementie, een ziekte die een bijzonder zware last legt op samenleving, familie en de patiënten zelf.

Aanwezigheid van verschillende aandoeningen

Het zieke individu dat model staat voor de moderne samenleving is niet meer het individu dat lijdt aan een specifieke, acute en in betrekkelijk korte tijd te genezen aandoening, maar veeleer een chronische en complexe patiënt, doorgaans lijdend aan meer aandoeningen tegelijk. De simultane aanwezigheid van verschillende aandoeningen is wat de geriatrische zorg vandaag de dag karakteriseert. Het is een conditie die leidt tot polyfarmacie, het risico van ongunstige reacties op medicijnen en waarop nog vaak wordt gereageerd met gefragmenteerde interventies, vooral gericht op behandeling van één aandoening.

De uitdaging aangaan waarvoor een ouder wordende bevolking ons stelt vergt beter begrip van veroudering, kwetsbaarheid en verval van krachten, als ook geschikte preventieve interventies. Terwijl echter de vraag naar artsen die gespecialiseerd zijn in de zorg voor zeer oude mensen groeit, houdt de belangstelling onder medisch studenten voor een carrière in de geriatrie daarmee geen gelijke tred. De geriatrie heeft kanten die de meeste studenten in het begin van hun carrière niet aantrekkelijk vinden. Dan gaat het onder meer om zorgverlening aan chronisch en instabiel zieke patiënten, het werken in de langdurige zorg, minder geneesbare ziekten, en het omgaan met sociale problemen en levenseindekwesties. Onderzoek  laat zien dat medische studenten zorg voor een patiënt van hoge leeftijd onaantrekkelijk vinden omdat ze niet weten om te gaan met de complexiteit ervan, multimorbiditeit, polyfarmacie, korte levensverwachting en het uitbalanceren van de behandeling van aandoeningen met kwaliteit van leven- en psychosociale aspecten. Toch zijn het precies deze kanten van de geriatrie die maakten dat ik ervan ben gaan houden. De geriatrie heeft ook een ander gezicht. De oudere patiënt geeft blijk van een enorm aanpassingsvermogen, ondanks alle fysieke en psycho-affectieve veranderingen waaraan hij is onderworpen.  Pensioen met het verlies van een actieve baan of sociale rol, minder mogelijkheden tot sociaal verkeer als gevolg van het verlies van vrienden of naasten leiden vaak tot eenzaamheid of serieus sociaal isolement. De ziektelast kan gemakkelijker dan op vroegere leeftijd bijdragen aan onzekerheid of angstgevoelens of/en depressie initiëren. De laatste aandoening komt op hoge leeftijd veel voor.

Interdisciplinair zorgdomein

De oudere past zich echter aan en overleeft zulke radicale veranderingen. Dankzij het algemene welzijn is vandaag een groot deel van de oudere bevolking heel vitaal, vaak goed geïntegreerd in de dagelijkse werkelijkheid van werk en familie, zodat haar ervaring een fundamentele steun voor de ontwikkeling van de samenleving kan zijn.

Nu preventie en cultuur rond psycho-fysiek welzijn hogere leeftijden mogelijk maken, kunnen we de noodzaak om kennis en benadering van kwetsbaarheid te verbeteren niet genoeg benadrukken. Met gepersonaliseerde zorg en therapeutische interventies zullen we kunnen zorgen voor een waardig leven, zelfs bij verlies van krachten en chroniciteit. In de moderne samenleving 2.0 moet alle aandacht gericht zijn op het voorkomen van complicaties bij chronische aandoeningen en de promotie van gezond en actief oud worden om zo verval van krachten en afhankelijkheid uit te stellen.

Het belangrijkste doel van geriaters is veranderingen in het functioneren van patiënten te volgen en te proberen functies te verbeteren, ook als aandoeningen ongeneeslijk zijn. Geriaters moeten zich in ’t bijzonder richten op die aandoeningen die iemands dagelijks functioneren en kwaliteit van leven kunnen beïnvloeden. Ouderen hebben als ze gezondheidsproblemen krijgen toegesneden zorg in wijk en ziekenhuis nodig. Ziekenhuizen zijn gebouwd en uitgedacht voor jongeren, niet voor ouderen en hun behoeften. Zo’n heterogene populatie vereist intensief management in de acute zorg, aangezien behandeling en beslissing tot ontslag problematisch kunnen zijn. Daarom zijn ruimtes en zorgverlening die zijn toegesneden op ouderen broodnodig. Het vervolgtraject moet verbeterd worden om zowel onnodige ziekenhuisopname te voorkomen als geriaters in geval te helpen en te faciliteren. De laatste fase van het mensenleven daagt de traditionele houding in de zorg uit. Geriatrische palliatieve zorg moet worden gezien als een interdisciplinair zorgdomein, gebaseerd op de synergieën tussen geriatrie en palliatieve zorg. Om zorg te bieden die beantwoordt aan de behoeften en verwachtingen van de patiënten en hun familie is het van eminent belang een geriatrische cultuur te promoten onder uiteenlopende zorgprofessionals. De ernstig zieke ouderen vertegenwoordigen een kwetsbare groep waarvan het welbevinden afhangt van zorg die multidimensionaal is en de persoon respecteert. En ja, fondsen en bronnen verleggen naar de huisartsen- en wijkzorg, mantelzorgers ondersteunen en de toegankelijkheid van de gezondheidszorg verbeteren – ook dat kan helpen de uitdagingen waarvoor een ouder wordende bevolking ons stelt te beantwoorden.

Over de publicatie

Virginia Boccardi, geriater Santa Maria della Misericordia Hospital, Perugia, Italië. Dit is een ingekorte versie van het hoofartikel dat Virginia Boccardi schreef voor Geriatrics (gepubliceerd 14 augustus 2019).

Deze bijdrage is onderdeel van e-pal - editie september 2019. Alle e-pal-artikelen staan hier.