Off-label gebruik van medicatie in de palliatieve zorg

Samenvatting 

Off-label gebruik van medicijnen (het gebruik ervan buiten de officiële licentie) komt veel voor binnen de palliatieve zorg. Te denken valt aan een andere indicatie, toedieningsweg, leeftijd van de patiënt, dosering of duur van de behandeling. Off-label gebruik kan zowel een risico als een kans voor de patiënt betekenen, waarbij in deze doelgroep natuurlijk met zo min mogelijk hinder zoveel mogelijk positief effect gerealiseerd moet worden. Voorwaarde is dat de patiënt hierover goed is voorgelicht. 

Doel van deze studie was om een gids te ontwikkelen voor het maken van, én consensus krijgen over medicatie-specifieke adviezen voor off-label gebruik binnen de palliatieve zorg.  

Methode 

Men heeft de Delphi-methode ingezet: dit is een proces om een opinie of beslissing van een groep te verkrijgen door middel van onderzoek onder een panel van experts. Deze experts kregen in drie rondes vragen te beantwoorden en door elke ronde de samenstelling van de groep te veranderen, werd gestreefd naar maximale interactie tussen, en minimale dominantie van individuele groepsleden. Vijftien van de twintig genodigde gerenommeerde palliatieve professionals deden mee. Zes domeinen werden geëxploreerd:  

1. identificeren van relevante medicatie 
2. het gebruik van relevante medicatie 
3. identificatie en beoordeling van beschikbare bewijsvoering 
4. het formuleren van aanbevelingen van gebruik 
5. consensus hierover 
6. updaten van de aanbevelingen 

Men vindt dat de Duitse richtlijn Palliatieve zorg voor patiënten met ongeneeslijke kanker bruikbaar is voor off-label gebruik van medicatie. Van toegevoegde waarde zijn: 

• de WHO-lijst van essentiële medicatie binnen de palliatieve zorg 
• het Duitse formularium voor palliatieve zorg 
• het Duitse farmacologische informatiecentrum voor palliatieve geneeskunde 

Alle aanbevelingen van medicatiegebruik moeten passen bij de individuele patiënten met eventueel te overwegen alternatieven.  

Discussie 

Een goede palliatieve richtlijn geeft niet alleen aanbevelingen over off-label toepassingen van specifieke geneesmiddelen, maar ook voor behandeling van individuele patiënten in variabele situaties. Tevens kunnen eventuele alternatieven, met consensus, worden benoemd.

Deze studieopzet was goed, maar te kort om alle mogelijke aanbevelingen op schrift te stellen. Het ontbreekt vaak aan evidence-based onderzoeken. Tegelijkertijd was de methode passend voor de onderzoeksvraag en de resultaten zouden ook buiten de Duitse grenzen toepasbaar zijn, omdat het medicatie-gerelateerd onderzoek is. Echter niet per se binnen alle specialismen en iedere context. 

Commentaar 

Bijna alle landen kennen richtlijnen voor symptomen en ziektebeelden bij patiënten in de palliatieve fase van ziekten. Deze geven veel houvast, maar daarnaast bestaat er het gebruik van geneesmiddelen buiten de geregistreerde licenties (bijvoorbeeld indicatie, leeftijd, dosering, toedieningswijze), die specialisten in de palliatieve zorg kennen en in bijzondere situaties inzetten voor de individuele patiënt.

Het zou een grote stap voorwaarts zijn als al die kennis binnen en buiten de landsgrenzen gebundeld zouden kunnen worden, zodat elke arts die zorg draagt voor mensen in de laatste levensfase, meer mogelijkheden tot zijn of haar beschikking heeft dan nu. Natuurlijk moeten patiënten wel ingelicht worden alvorens zij een medicijn off-label voorgeschreven krijgen. Een aanmoediging om multidisciplinair kennis en kunde actief uit te wisselen en uit te dragen! 

Over de publicatie

Remi, C., et al (2021). Off-label drugs in palliative care: a Group Delphi treatment recommendation process (niet openbaar). BMJ Supp &Pall care 11;180-187 

Deze bijdrage is onderdeel van e-pal - editie november 2021. Alle e-pal-artikelen staan hier.