Methylfenidaat blijft goede keuze bij vermoeidheid

Inleiding

Helpt methylfenidaat wel of niet tegen vermoeidheid bij kanker? Die vraag stelden de auteurs van dit artikel opnieuw, nadat eerdere onderzoeken elkaar tegenspraken. Vermoeidheid is het meest voorkomende symptoom bij patiënten met een gevorderd stadium van kanker. Daarom is het belangrijk dat er meer duidelijkheid komt over de effectiviteit van methylfenidaat.

De auteurs vonden het dan ook de hoogste tijd om een update te maken van hun eerdere review uit 2011.

Methode

De onderzoekers bestudeerden de literatuur die over dit onderwerp verschenen is: ze selecteerden alle 61 trials van januari 2011 tot juni 2017. Over vijf ervan doen ze uitgebreid verslag. Daarnaast rapporteren ze de resultaten van drie recente meta-analyses over dit onderwerp.

Resultaten

Van de 61 gevonden artikelen blijken er vijf bruikbaar te zijn. Het betreft vijf onderzoeken waarin het effect op vermoeidheid van methylfenidaat gerandomiseerd en dubbelblind vergeleken wordt met placebo, bij patiënten met kanker. Helaas zijn de onderzoeken niet op dezelfde manier opgezet. De soorten kanker, prognose, gebruikte doseringen en uitkomstmaten verschillen. Zo worden in vier onderzoeken doseringen die variëren van 5 tot 20 mg methylfenidaat gebruikt en in een onderzoek 18 mg methylfenidaat met gereguleerde afgifte. Er worden verschillende vragenlijsten gehanteerd om de vermoeidheid voor en na de interventie te meten. Soms wordt alleen vermoeidheid bestudeerd, soms ook pijn, depressie, algemeen welbevinden of bijwerkingen. De populatiegrootte varieert van 23 tot 141 patiënten, de duur van de interventie van twee tot tien weken. Van de vijf bestudeerde studies tonen de twee kleinste studies een significant verschil aan tussen het effect van methylfenidaat en placebo. De andere drie studies tonen geen verschil. Ten gevolge van de methodologische verschillen kunnen de onderzoeken niet goed met elkaar vergeleken worden en zeker niet bij elkaar opgeteld. Drie van de studies vertoonden methodologische onvolkomenheden.

Discussie

De onderzoekers betreuren het dat er geen grotere studies bestaan, waarin grotere patiëntenpopulaties met dezelfde methode en uitkomstmaat onderzocht kunnen worden. Hiervoor zouden multi-center studies opgezet moeten worden. Terugkijkend zien ze ook in vele oudere studies te kleine populaties. Blijkbaar is het moeilijk voldoende patiënten te rekruteren. De review voegt een klein beetje nieuwe informatie toe aan de drie meta-analyses die de afgelopen jaren gedaan zijn en waarover de onderzoekers ook rapporteren. Een meta-analyse uit 2014 leverde ten gevolge van geringe aantallen slechts beperkt bewijs op dat methylfenidaat tegen vermoeidheid werkt. Volgens deze studie neemt het effect van methylfenidaat toe met de duur van de behandeling. Een andere meta-analyse uit 2014, waarin zeven studies waren opgenomen met in totaal 661 patiënten toonde een duidelijk en statistisch significante werkzaamheid aan. De Cochrane review uit 2015, die 146 patiënten betrof, toonde een licht significant effect aan. Waarschijnlijk is het effect van methylfenidaat mager ten opzichte van andere maatregelen die genomen worden, zoals psychosociale ondersteuning, het voorschrijven van steroïden en beweging. Sommige auteurs denken dat methylfenidaat beter helpt naarmate de vermoeidheid ernstiger is.

Conclusie

In grote lijnen bevestigt de nieuwe literatuur het bestaan van een gering positief effect van methylfenidaat bij vermoeidheid bij kanker. Vooralsnog is het bewijs daarvoor statistisch zwak.

Commentaar

Dit artikel ondersteunt de huidige praktijk, nl. dat methylfenidaat een plaats heeft bij de behandeling van vermoeidheid bij patiënten met kanker. Die plaats was en is beperkt, maar blijft behouden. Er blijven nog vele vraagtekens, o.a. over de juiste dosering en het risico op bijwerkingen.

Over de publicatie

Roji, R., et al (2017). The use of methylphenidate to relieve fatigue (niet openbaar). Curr Opin Support Palliat Care 11;299-305.

Deze bijdrage is onderdeel van e-pal - editie januari 20118. Alle e-pal-artikelen staan hier.