Terugblik Symposium Palliatieve zorgverlening aan mensen met onbegrepen gedrag.

Op donderdagmiddag 16 oktober 2025 vond ons jaarlijks symposium plaats in het kader van de Internationale Dag van de Palliatieve Zorg en Week van de Palliatieve Zorg. Rond de 160 deelnemers bezochten ons symposium wat ook dit jaar weer gehouden werd op de mooie locatie Lommerrijk in Rotterdam. De deelnemers hebben na afloop de evaluatie ingevuld, en waardeerden deze middag met een mooie 8+.

Toelichting op het thema:
Het thema voor dit jaar was Palliatieve zorgverlening aan mensen met onbegrepen gedrag. Voor dit thema is gekozen omdat onbegrepen gedrag een grote rol kan spelen in de palliatieve zorg. Voorbeelden van onbegrepen gedrag zijn onrust, angst of agressie. Dit kunnen uitingen zijn van pijn, ongemak, of verlies van controle en oriëntatie. Onder andere bij mensen met een (niet) gediagnostiseerde Ernstig Psychiatrische Aandoening (EPA) komt onbegrepen gedrag voor. Het is essentieel om dit gedrag te begrijpen en te benaderen vanuit een belevingsgerichte en mensgerichte houding, waarbij de oorzaak van het gedrag wordt achterhaald en de omgeving wordt aangepast aan de behoeften van de patiënt. Het betrekken van naasten bij de zorg is cruciaal, zij kunnen waardevolle informatie leveren over de patiënt en zijn of haar behoeften en naasten kunnen ook ondersteuning en begeleiding krijgen.

Het programma ging van start met een woord van welkom door dagvoorzitter Jet van Esch, Jet is als medisch adviseur verbonden aan het NPZR&o. In de presentatie van het NPZR&o werden de bezoekers geattendeerd op de zorgverlenerscampagne van PZNL en V&VN: Zorg tot het laatst, je doet het samen met de filmpjes van Elodie, Daniëlle, Rick en Nell.

Hierna volgde de plenaire presentatie over Palliatieve zorg en psychiatrie door psychiater en kaderarts palliatieve zorg Jacqueline Hovens.

Palliatieve zorg en psychiatrie - Jacqueline Hovens
In haar presentatie benoemde Jacqueline Hovens de uitdagingen van beide werkvelden: in de palliatieve zorg is er over het algemeen weinig kennis van psychiatrie, en andersom in de psychiatrie weinig kennis over palliatieve zorg. Individuen met psychiatrische stoornissen hebben een twee keer een zo groot overlijdensrisico vergeleken met de algemene bevolking, Voor mensen met ernstige psychiatrische aandoeningen is goede palliatieve zorg niet altijd toegankelijk. De diverse uitdagingen op dit gebied werden toegelicht aan de hand van 4 casussen. Door middel van een mentimeter werden de deelnemers gevraagd: wat zou jij doen als zorgverlener in deze situatie?

Download hier de presentatie Palliatieve zorg en Psychiatrie

Naar de interactieve presentaties.
Bij de aanmelding hebben de deelnemers een keuze gemaakt uit vier interactieve presentaties.

1) Delier als uiting van onbegrepen gedrag
Deze presentatie werd gegeven door Jacqueline Hovens en Renske Boogaard, verpleegkundig consulent palliatieve zorg. Delier is een vorm van onbegrepen gedrag en kan worden gekenmerkt door angst, verwardheid en bewustzijnsstoornissen. Een delier komt regelmatig voor bij patiënten in de palliatieve fase van een ernstige ziekte. Een delier kan zich uiten door ernstige (motorische) onrust, verwardheid met hallucinaties en desoriëntatie in persoon, plaats en of tijd. Soms uit een delier zich in een beeld waarbij de patiënt juist heel stil en apathisch is. In deze presentatie aandacht voor de rol van de zorgverlener of vrijwilliger bij het herkennen van een delier en de ondersteuning van de naasten. In de presentatie kwamen de verschillende uitingsvormen van een delier aan de orde (waaronder terminale delier) en het onderscheid tussen een delier en een depressie of psychose. Renske Boogaard verzorgde het tweede deel van deze presentatie met daarin de aandacht voor de verpleegkundige aandachtspunten met betrekking tot een delier. 

Download hier de complete presentatie Delier als uiting van onbegrepen gedrag (inclusief de infographic Delier)

2) Proactieve zorgplanning bij zorg mijdend gedrag
Deze presentatie werd gegeven door Shirley Erkelens, wijkverpleegkundige en Gerda Chevalking, palliatieve zorg verpleegkundige en verpleegkundig consulent palliatieve zorg.
Zorg mijdend gedrag is kenmerkend voor mensen met een Ernstig Psychiatrische Aandoening (EPA) maar komt zeker niet alleen voor bij deze doelgroep. Mensen kunnen om verschillende redenen afzien van zorg terwijl zij deze mogelijk wel nodig hebben. Ook kunnen mensen onder druk van hun omgeving hulpverlening mijden. Zorgprofessionals kunnen een aantal knelpunten in hun zorgpraktijk ervaren die te maken hebben met het bereiken, benaderen en ondersteunen van mensen die zorg mijden of zorg missen. Zeker in de palliatieve fase kan dit van grote impact zijn. In de presentatie van Shirley Erkelens en Gerda Chevalking ging het onder andere over het belang van vroegsignalering in de palliatieve zorg. Hoe een Ernstig Psychiatrische Aandoening te herkennen, hoe zorgmijders te herkennen en te bereiken en belemmeringen en uitdagingen in passende palliatieve zorg bij mensen met EPA (op alle vier de domeinen van palliatieve zorg). Ook kwam aan de orde hoe de samenwerking op te zoeken bij zorgmijders en de richtlijn voor zorgmijders in de praktijk te brengen. De presentatie sloot af met een aantal take home messages en de contactgegevens van het Consultatieteam Gerontopsychiatrie van Laurens: consultatiegp@laurens.nl / 010 33 20 400.

Download hier de presentatie Proactieve zorgplanning bij zorg mijdend gedrag

3) Unfinished business syndrome
Deze presentatie werd gegeven door Lenneke Edelman, Specialist Ouderengeneeskunde bij Laurens Aesopus, Kaderarts Palliatieve zorg en verbonden aan het Regionaal Expertise Centrum Gerontopsychiatrie en door Lieke van der Sar, Geestelijk Verzorger en Verpleegkundige bij Aesopus. Oud zeer kan afscheid nemen moeilijk maken en wordt het Unfinished Business Syndrome (UBS) genoemd. Binnen de psychiatrie wordt dit beeld nog complexer, aangezien het leven van deze mensen vaak veel tegenslagen of onopgeloste kwesties kende. Veel is nog 'onafgemaakt', maar desondanks willen ze over veel van deze zaken niet meer nadenken. In de palliatieve fase kan dit zorgen voor gedrag dat we niet goed begrijpen of kunnen invoelen. In de presentatie kwam onder andere aan de orde wat het Unfinished business syndrome is, welke soorten er zijn en hoe de stap te maken van unfinished business naar "finished business"

Download hier de presentatie Unfinished Business Syndrome

4) Casuïstiek bespreking over palliatieve zorg bij mensen met onbegrepen gedrag
De casuïstiek bespreking werd begeleid door David Akveld, verpleegkundig specialist AGZ en behandelaar op de nieuwe ggz-unit voor palliatieve zorg van Antes, en Pim de Groot, verpleegkundig specialist en manager zorg bij Antes.
David Akveld en Pim de Groot bespraken diverse concrete patiëntcasussen met de deelnemers. Dit had als doel om uit situatie te leren om zo de zorg te verbeteren door het ontdekken van de achterliggende oorzaken van het gedrag en het geleerde toe te passen in het praktische handelen. Tevens gaven David en Pim informatie over de nieuwe palliatieve unit bij Antes die per 1 september 2025 is gestart.

Download hier de informatie over de GGZ unit palliatieve zorg van Antes uit de presentatie.

Plenaire terugkoppeling door dagvoorzitter Jet van Esch.
Jet van Esch maakte van deze gelegenheid gebruik om Sandra Post van der Burg, voormalig ketencoördator van het NPZR&o te bedanken voor haar jarenlange inzet voor de palliatieve zorg. De take home messages vanuit de presentaties werden gedeeld met de aanwezigen.

Verder maakte Jet de aanwezigen attent op de nieuwe Pal voor U die alle deelnemers hebben ontvangen, en op de Multidisciplinaire training:​ Toolkit Proactieve Zorg in de GGZ​:

• 7 november, 28 november en 19 december ochtend (9.15-12.15)  ​
• 7 november, 28 november en 19 december middag (13.30-16.30)

Meer informatie en aanmelden: www.agora.nl/multidisciplinaire-training-trimbos 

Afsluitende take home message: