11. Oog voor naasten en culturele diversiteit

De culturele achtergrond van naasten kan een belangrijke rol spelen bij het zorgen voor naasten. Dit betekent niet dat je naasten van patiënten met een migratieachtergrond anders moet behandelen dan andere naasten. Aandacht voor individuele behoeften en vroegtijdige informatieverstrekking en afstemming tijdens het hele zorgtraject en na overlijden zijn altijd belangrijk. Ook naasten van patiënten met een Nederlandse achtergrond gaan ieder verschillend om met de ziekte en het aanstaande overlijden. Elk individu en elke familie heeft een eigen verhaal. Het is altijd belangrijk om elke keer opnieuw onbevangen te kijken naar de wensen en behoeften van naasten, en je bewust te zijn van de invloed van je eigen normen en waarden.

Tegen deze achtergrond kunnen drie tips helpen in het contact met naasten met een migratieachtergrond:

Word je bewust van je eigen ideeën, normen en waarden t.a.v. ziekte, overlijden en de dood

Een klinische les of workshop over hoe jullie ieder individueel zelf aan kijken tegen ziekt, overlijden en dood kan een mooie stap zijn tot meer bewustwording over hoe divers dit kan zijn. Het opent de deuren naar een meer open blik naar anderen.

Maak duidelijke afspraken rond woordvoering en medebesluitvorming

Patiënten met een migratieachtergrond worden vaak ondersteund door meer intensief betrokken naasten dan patiënten met een Nederlandse achtergrond. Dit brengt enkele aandachtspunten met zich mee voor zorgverleners. Bijvoorbeeld met betrekking tot woordvoering vanuit de familie en vertegenwoordiging van de patiënt bij wilsonbekwaamheid. Als zorgverlener moet je met patiënt en naasten afstemmen met wie je contact op kunt nemen wanneer er besluiten rondom de zorg gemaakt moeten worden. Doe dit het liefst zo vroeg mogelijk in het zorgtraject. De verhoudingen binnen families kunnen een rol spelen in het contact met jou als zorgverlener. Soms zijn naasten die niet in Nederland woonachtig zijn telefonisch of per e-mail actief betrokken bij de zorg voor een patiënt met een levensbedreigende ziekte.
Als de patiënt zelf geen beslissingen meer kan nemen, is het belangrijk om te weten wie de wettelijk vertegenwoordiger is.
Stel jezelf en de naasten daarom regelmatig de volgende vragen:

• Is de beschikbare informatie over de eerste contactpersoon en de vertegenwoordiging nog steeds actueel?
• Wie is de wettelijk vertegenwoordiger van de patiënt? Als de patiënt geen partner heeft, eerder geen vertegenwoordiger heeft aangewezen en meerdere kinderen heeft, dienen zij samen te bepalen wie de wettelijk vertegenwoordiger is.
• Hoe ziet het netwerk rondom de patiënt eruit? Wie ontvangen er allemaal de geboden informatie, al dan niet via de eerste contactpersoon?  

Houd rekening met rituelen en gebruiken rond ziekte en overlijden

Bij patiënten en naasten met een migratieachtergrond spelen rituelen en gebruiken soms een grotere rol dan bij patiënten en naasten met een Nederlandse achtergrond. Er wordt niet van je verwacht dat je van de meest voorkomende niet-Nederlandse culturen en religies alle gebruiken en rituelen kent. Wel kun je je inspannen om erachter te komen wat belangrijk is voor een bepaalde familie.

• Je kunt de naasten de volgende vragen stellen
  • Hoe gaat de familie om met ziekte en overlijden? Zijn er specifieke rituelen en gebruiken waar zorgverleners rekening mee moeten houden? En zo ja, op welke manier?
    • Zijn er boeken, foto’s of muziek die troost bieden of voor de patiënt heel belangrijk waren?
    • Welke mensen wil de patiënt of de naaste nog zien en spreken?
    • Als het einde dichterbij komt, zijn er dan dingen die extra belangrijk zijn?
  • Wat zijn de verwachtingen van naasten over de rol van zorgverleners daarin?
• Schakel bij gelovige mensen een geestelijk verzorger in, voorkeur iemand van hun eigen religie. Stem met naasten af welk type geestelijk verzorger bij hen past.
• Ga er niet vanuit dat het denken en handelen van mensen met een migratieachtergrond altijd bepaald wordt door culturele eigenheden. Daarmee reduceer je hen tot hun cultuur.
• Voor meer adviezen bij het omgaan van patiënten en naasten met een andere culturele achtergrond zie Hulpmiddel 8 van Werkboek Rouwzorg.

“Ik heb gemerkt dat de behandelrelatie met de patiënt en met de naasten enorm kan verbeteren door iemand met dezelfde culturele achtergrond in te schakelen. Zij kunnen een brug slaan waardoor het gesprek echt makkelijker wordt.” – Arts

Communiceer regelmatig over het behandelbeleid en de informatiebehoeften

Het komt regelmatig voor dat naasten van patiënten met een migratieachtergrond een te grote openheid ervaren in de informatie die zij en de patiënt krijgen rond ziekte en levensverwachting. Daarnaast kunnen zowel patiënten als naasten terughoudend zijn in het gebruik van pijnverlichting en medicatie die het bewustzijn beïnvloedt, en het eventueel staken van behandeling.

• Stel naasten regelmatig de volgende vragen:
  • Welke informatie is voor hen belangrijk? Welke vorm van communicatie heeft hun voorkeur?
  • Hoe ervaren de naasten de informatieverstrekking over de ziekte en de medische behandeling? Wat willen zij graag bespreken? Zijn er dingen die zij niet willen weten of onderwerpen die zij niet willen bespreken?
  • Welk medisch handelen is wel of niet gewenst, en waarom?
• Wanneer er een te groot verschil ontstaat tussen jouw professionele normen van goed medisch handelen en de wensen van de naasten, dan kan het helpen om een geestelijk verzorger in te schakelen die kennis heeft van de culturele achtergrond van de patiënt en de naasten.
• Noteer wijzigingen in het behandelbeleid duidelijk in het zorgdossier, en zorg dat dit actueel is.
• Als Nederlands niet de moedertaal is van naasten, bespreek dan met hen of zij het fijn vinden als er een tolk aanwezig is bij belangrijke gesprekken met zorgmedewerkers, zeker als je vermoedt dat zij niet alles goed begrijpen. Moedig het gebruik van een tolk vooral aan wanneer er anders door (jonge) kinderen getolkt moet worden, aangezien dit voor alle partijen ongewenst is. Ga na of er eventuele kosten verbonden zijn aan de inzet van een tolk en vraag om welke taal het precies gaat.

“Aan oppervlakte kan het lijken alsof er te veel verschil is in normen en waarden en de naasten lijnrecht tegenover ons staan, terwijl op de onderliggende laag eigenlijk iedereen hetzelfde wil, namelijk het beste voor de patiënt.” – geestelijk verzorger