Thuiszorg is er voor iedereen die in de palliatieve fase thuis woont en hulp nodig heeft bij de dagelijkse verzorging en/of op het gebied van geestelijk welzijn. De wijkverpleegkundige biedt (medische) ondersteuning aan de patiënt, houdt contact met de andere zorgverleners en staat mantelzorgers bij. Twee wijkverpleegkundigen uit de regio Amstelland, Meerlanden en Midden- en Zuid-Kennemerland vertellen wat zij kunnen betekenen in de thuissituatie.
 

‘Alle zorg is gericht op comfort in de laatste levensfase’

Wijkverpleegkundige Irma Kuiper (56)
de Zorgspecialist

Mensen die voor het eerst thuiszorg nodig hebben, denken vaak dat ze de hele tijd op bed moeten liggen of aan allerlei regels moeten voldoen. Dat beeld wil wijkverpleegkundige Irma Kuiper graag bijstellen: “De cliënt en naasten bepalen zo veel mogelijk zélf hoe dingen gaan. Mijn rol is vooral rust in de thuissituatie te brengen. Als mantelzorgers de zorg (deels) kunnen overlaten aan een professional, kunnen ze zelf weer meer partner of kind zijn.”

Alert op signalen
In de palliatieve fase kan een wijkverpleegkundige helpen bij dagelijkse dingen als douchen en aankleden. Ook verpleegkundige zorg hoort erbij, bijvoorbeeld een verband vervangen of injectie geven. Maar haar werk omvat meer dan alleen praktische en medische ondersteuning, vertelt Irma: “Ik bied ook begeleiding op psychologisch vlak door met de cliënt en de naasten te praten over hoe het gaat. En ik kan de verbindende schakel zijn naar de huisarts of specialist.”

Vanuit haar ervaring in palliatieve zorg is Irma alert op allerlei signalen: “Mensen die morfine krijgen, hebben vaak last van obstipatie. Ik geef dan vroegtijdig het belang van laxeren aan. Als iemand angstig is of pijn heeft, probeer ik daar meteen op in te spelen. Alle zorg is erop gericht dat een cliënt zo comfortabel mogelijk thuis de laatste levensfase kan doorbrengen.”

Extra zorg in terminale fase
Mantelzorgers willen vaak zo lang alles zelf doen dat ze overbelast raken. Irma: “Dat gebeurt vooral bij mensen die op jongere leeftijd ongeneeslijk ziek worden. In hun ogen is thuiszorg alleen voor ouderen, terwijl tijdig hulp vragen er juist aan kan bijdragen dat de palliatieve fase voor alle betrokkenen rustiger verloopt. Gelukkig merken we dat jongere generaties huisartsen ons eerder inschakelen en voorlichting geven over wat thuiszorg kan betekenen.”

In de loop van de palliatieve fase wordt de zorg meestal intensiever. Is de verwachting dat iemand binnen drie maanden zal overlijden, dan kan de huisarts een terminaalverklaring afgeven. De wijkverpleegkundige mag dan nog meer en bredere ondersteuning bieden, variërend van huishoudelijk werk tot maaltijden maken en begeleiding tijdens een chemotraject. Voor Irma is de behoefte van de cliënt en familie altijd leidend: “We doen er alles aan om te zorgen dat iemand thuis kan overlijden, als dat de wens is. En er kan vaak meer dan mensen denken.”

‘Luisteren naar de onderliggende vraag’

Wijkverpleegkundige Chantal Korzelius (45)
Amstelring

In de palliatieve fase hebben mensen met allerlei zorgverleners te maken. Met hun huisarts of specialist en bijvoorbeeld ook met een fysiotherapeut, apotheker, diëtist of gespecialiseerd verpleegkundige. Zij zien de patiënt meestal kort tijdens een consult. Wijkverpleegkundigen komen bij mensen thuis en spreken hen in dagelijkse situaties. “Voor cliënten en hun mantelzorgers ben ik daardoor vaak het eerste aanspreekpunt”, vertelt wijkverpleegkundige Chantal Korzelius. “Als het even kan, probeer ik vanuit die rol lijntjes naar andere zorgverleners te leggen.”

Praten over nu en straks
Wie als dertiger MS krijgt wordt niet meer beter, maar heeft mogelijk nog een lange levensverwachting. Ook bij dementie en kanker gaan mensen niet altijd snel achteruit. Het is niet altijd duidelijk wanneer de palliatieve fase begint en hoe die zal verlopen. Bij de ene cliënt komt Chantal elke drie maanden, een ander heeft wekelijks of meermaals per dag zorg nodig. “Een belangrijk deel van mijn werk bestaat uit praten – over hoe het nu gaat, over het verdere verloop van de ziekte, over waar iemand wil overlijden. Zolang er geen diepgaande angsten zijn voer ik die gesprekken zelf. En anders vraag ik of de cliënt bijvoorbeeld met een geestelijk verzorger wil praten.”

Het gebeurt nogal eens dat thuiszorg pas wordt aangevraagd op het moment dat het sterven nabij is. Zodra de zorg (deels) wordt overgedragen, merken familieleden vaak hoe moe ze zijn. Chantal: “Ik moedig mantelzorgers aan tijd voor zichzelf te nemen, al is het maar een wandelingetje; alles wat energie geeft om het vol te houden. Ieder jaar rond de sterfdag van hun geliefde denken mensen weer aan deze periode. Mijn doel is dat ze er met een goed gevoel op kunnen terugkijken, ondanks hun verdriet.”

Thuis kunnen overlijden
De wijkverpleegkundige doet alles wat voor de verzorging van de patiënt noodzakelijk is. Medisch gezien is het wat Chantal betreft bijna altijd mogelijk dat een cliënt thuis kan overlijden: “We kunnen thuis bijvoorbeeld zuurstof of morfine toedienen. Patiënten die alsnog naar het ziekenhuis of een hospice gaan, willen dat meestal zelf of de situatie is te belastend voor de familie. Tijdig in gesprek gaan en mantelzorgers extra ondersteuning bieden helpt een ongewenste opname in de laatste fase te voorkomen. Door goed te luisteren en oog te hebben voor onderliggende angst of onzekerheid die soms achter een hulpvraag schuilgaan, kan de wijkverpleegkundige mensen in een voor hen cruciale periode van hun leven bijstaan.”

Wijkverpleegkundige zorg inschakelen?
Voor het aanvragen van thuiszorg is geen verwijzing van een arts nodig. In de praktijk doen de huisarts of gespecialiseerd verpleegkundige in het ziekenhuis vaak de aanvraag namens een patiënt. Een wijkverpleegkundige komt dan langs om te bepalen welke zorg nodig is en wat de thuiszorgorganisatie kan bieden. Vaak begint het met een wekelijks of maandelijks bezoek thuis en wordt de zorg gaandeweg intensiever. In de allerlaatste fase, als iemand naar verwachting binnen een paar dagen overlijdt, kan de zorg ook ’s nachts worden ingezet.