Tips voor een wilsverklaring

Een wilsverklaring kan helpen om regie te houden over het einde van het leven. In de praktijk zijn er vaak onduidelijkheden en misverstanden. Daarom de volgende aandachtspunten voor artsen èn patiënten van de KNMG (artsenorganisatie) en de Patientenfederatie.

Tips van de KNMG

1. Bespreek de wilsverklaring altijd met uw arts
Soms hebben mensen een wilsverklaring opgesteld, terwijl ze deze (nog) niet besproken hebben met hun arts en naasten. Dit is jammer, omdat een gesprek duidelijkheid kan scheppen over de wensen en verwachtingen van de patiënt en ook belangrijk is om misverstanden te voorkomen. De KNMG adviseert daarom om een wilsverklaring altijd met een arts te bespreken. De e-books over het levenseinde helpen artsen én patiënten hierbij.

2. Doe dat in uw eigen woorden
De interpretatie van een wilsverklaring is voor een arts lastig wanneer iemand alleen gebruik maakt van standaard teksten. De KNMG adviseert mensen dan ook om de wensen en de specifieke situatie(s) waarvoor die wensen gelden zoveel mogelijk in eigen woorden op te schrijven. Zo kan de betrokken arts zich een goed beeld vormen van de bedoelde situatie. Voor artsen is het belangrijk dat ze een wilsverklaring nooit zonder gesprek in het medisch dossier opslaan, maar hierover in gesprek te gaan met de patiënt en dit gesprek regelmatig herhalen. Op die manier heeft de arts meer zicht op welke situatie de patiënt precies voor ogen heeft.

3. Actualiseer de wilsverklaring regelmatig
Wensen veranderen, zeker in de laatste levensfase. Als mensen ziek zijn, gaan ze vaak anders denken over de wens om bepaalde behandelingen wel of niet meer te ondergaan. Daarom is het belangrijk dat arts en patiënt de verklaring regelmatig bespreken. Denkt de patiënt er nog net zo over als tijdens het opstellen van de verklaring? Afhankelijk van het antwoord op die vraag, kan de verklaring bestendigd of geactualiseerd worden.

4.Let op te hoge verwachtingen van een schriftelijk euthanasieverzoek
Mensen hebben vaak te hoge verwachtingen van de waarde van een schriftelijk euthanasieverzoek. Zij schrijven bijvoorbeeld op dat ze euthanasie willen als ze hun kinderen niet meer herkennen, of naar een verpleeghuis moeten. Soms denken mensen dat zij met een schriftelijk euthanasieverzoek euthanasie ‘geregeld’ hebben. Dat is echter niet het geval. Met een schriftelijk euthanasieverzoek alleen wordt namelijk nog niet voldaan aan alle zorgvuldigheidseisen van de euthanasiewet. Als iemand bijvoorbeeld niet meer zelf de ondraaglijkheid van het lijden kan aangeven, is het voor een arts buitengewoon moeilijk om vast te stellen of aan deze wettelijke zorgvuldigheidseis is voldaan.

Tips van de Patientenfederatie

1. Spreek over uw levenseinde met anderen
Wat is voor u passende zorg in uw laatste levensfase? Wat wilt en verwacht u in de laatste fase van uw leven? Ga tijdig in gesprek over het levenseinde. Bijvoorbeeld met uw partner of kinderen. Zo houdt u zelf invloed om keuzes te maken en uw grenzen aan te geven.

2. Vraag hoe anderen omgaan met levenseindevragen
Praten over het levenseinde is zinvol. Ook als u niet ziek bent, of nog geen hoge leeftijd heeft. Veel mensen vinden het moeilijk om keuzes vast te leggen over een situatie die er nu nog niet is. Hierover praten met vrienden kan u aan het denken zetten.

3. Leg uw wensen vast
Zet in een wilsverklaring hoe u zou willen dat uw arts handelt in uw laatste levensfase. Het hoeft geen uitgebreide verklaring te zijn, als maar duidelijk is wat u wilt. U kunt verder vastleggen wie er voor u mag beslissen, als u dat zelf niet meer kunt. Een zelf geschreven wilsverklaring (met de datum en uw handtekening) is even rechtsgeldig als de verklaringen van de notaris of verenigingen. Het moet duidelijk zijn dat het een vrijwillig en bewust verzoek betreft.

4. Bespreek uw wensen met uw huisarts
Het is van belang dat uw huisarts weet wat u wilt, én dat u weet wat uw huisarts voor u kan betekenen. Uw huisarts moet per situatie inschatten of hij een behandeling zinvol vindt en of hij uw wensen opvolgt. Ook moet de arts een behandeling voor zijn eigen geweten kunnen verantwoorden. Het kan zijn dat uw huisarts uw wens niet zelf wil uitvoeren, bijvoorbeeld bij euthanasie. In dat geval moet hij een collega vragen uw wens uit te voeren. Het is zinvol om bij de keuze van een zorgverlener op tijd het gesprek over euthanasie aan te gaan. U weet dan wat u van elkaar kunt verwachten.

5. Laat uw wilsverklaring opnemen in uw medisch dossier
Wanneer u de wilsverklaring bespreekt met uw arts, vraag dan gelijk of hij de wilsverklaring opneemt in uw medisch dossier. Let wel op dat als u uw wilsverklaring wijzigt, deze wijzigingen ook worden doorgevoerd in uw medisch dossier.

6. Beschrijf duidelijk uw wensen en omstandigheden
Beschrijf zo precies mogelijk onder welke omstandigheden u wel of niet meer behandeld wilt worden. Bijvoorbeeld als u in een onomkeerbaar) coma raakt of als u wordt getroffen door een beroerte. Er zijn aandoeningen waarbij de patiënt de ene keer wel en de andere keer niet zelf kan beslissen. Bijvoorbeeld bij een psychiatrische aandoening, lichte verstandelijke beperking of bij beginnende dementie. Het is zinvol om rekening te houden met een aantal van deze omstandigheden en wat u in die situaties zou willen. U kunt vooraf ook iemand uit uw eigen omgeving benoemen om namens u op te treden als vertegenwoordiger. U moet deze persoon wel vooraf schriftelijk machtigen (toestemming geven).

7. Bekijk uw wilsverklaring regelmatig

Meer informatie

• Dossier Wilsverklaring website Patientenfederatie
• Praat op tijd over uw levenseinde - handreiking voor patiënten (e-book)
• Tijdig praten over het levenseinde - handreiking voor artsen (e-book)
• Waarom ik geen wilsverklaring heb Column Gert van Dijk, zorgethicus + reacties daarop (oktober 2019)