Passende zorg in de laatste levensfase door betrokkenheid van verpleegkundigen bij gezamenlijke besluiten

Doel

Meer passende zorg realiseren die aansluit bij de wensen en zorgbehoeften van patiënten in de laatste levensfase in een ziekenhuissetting. Gezamenlijke besluitvorming van patiënten, naasten en alle betrokken professionals over wel of niet (door)behandelen is belangrijk voor passende zorg. Denk hierbij aan keuzes over wel of niet nog chemotherapie of radiotherapie? Nog antibiotica geven als er bijkomende infecties zijn? Wel of niet kunstmatig voeding of vocht toedienen?

Waarom dit project?

In de laatste levensfase, wanneer genezen geen optie meer is, is gezamenlijke besluitvorming door patiënten, naasten en zorgprofessionals belangrijk om 'passende zorg' te bieden, ofwel zorg die past bij de zorgbehoeften en wensen van patiënten en die geen extra lijden geeft. Verpleegkundigen hebben frequent contact met patiënt en familie en beschikken daardoor vaak over informatie die relevant is voor passende zorg. Toch is de rol van verpleegkundigen tot op heden onderbelicht gebleven. In het project willen we betrokkenheid van verpleegkundigen bij gezamenlijke besluitvorming versterken, zodat belangrijke beslissingen over levensverlengend behandelen beter aansluiten bij de persoonlijke waarden en voorkeuren van een patiënt, en (dus) tot meer passende zorg in de laatste levensfase.

Resultaten

Dit project is afgerond op 31 december 2021 en heeft de volgende inzichten opgeleverd. Verpleegkundigen bleken minder te worden betrokken dan ze zouden willen bij beslissingen over mogelijk levensverlengend behandelen. Hierdoor konden ze niet altijd relevante informatie over patiënten delen of patiënten ondersteunen bij beslissingen. Verpleegkundigen in het ziekenhuis ervaren morele spanningen wanneer zij betrokken zijn bij levensverlengende behandelingen van patiënten met een korte levensverwachting, maar niet betrokken zijn in de besluitvorming.

In het project is een training ontwikkeld, waarmee verpleegkundigen hun rol bij beslissingen over levensverlengende behandelingen kunnen versterken. Ze kunnen hierbij gebruik maken van een gesprekskaart, zoals de zakkaart voor samen beslissen (NFK). Na de training ervaren verpleegkundigen dat ze actief betrokken zijn bij gesprekken waarin de beslissing over een behandeling wordt genomen. Deze verpleegkundigen zeggen handvatten te hebben gekregen om de gesprekken te structureren, en vaker gesprekken te voeren over levensverlengend behandelen. Ook staan ze meer en bewust stil bij de fasen in de besluitvorming en hun rol hierbij. Beslissingen lijken aan te sluiten bij de wens van een patiënt. Het zakkaartje van NFK helpt om makkelijker in gesprek te gaan met een patiënt over de wensen en de beslissing.

Producten en publicaties

• Kennisclip: samen beslissen over levensverlengend behandelen – de rol van de verpleegkundige
• Kennisclip: hoe voer je een gesprek over wensen ten aanzien van levensverlengend behandelen; de verpleegkundige in gesprek over wensen ten aanzien van levensverlengend behandelen in het kader van samen beslissen
• Kennisclip: overdracht van informatie; overdracht van informatie tussen arts en verpleegkundige ten aanzien van levensverlengend behandelen in het kader van samen beslissen. 
• Kennisclip: de beslissing; een gesprek tussen arts, verpleegkundige en patiënt om samen tot een beslissing te komen over levensverlengend behandelen.
• Trainingsmaterialen – De volgende materialen zijn ontwikkeld: 
  • Docentenhandleiding Betrokkenheid van verpleegkundigen bij beslissingen over levensverlengende behandelingen (2022): Opdrachten bij de filmpjes, geschikt voor initieel of vervolg onderwijs
  • Trainershandleiding (2021): beschrijving van de training van twee dagdelen inclusief werkvormen
  • Toolbox met materialen die gebruikt zijn in de training

• Wetenschappelijk artikel “Feasibility and effectiveness of tools that support communication and decision making in life-prolonging treatments for patients in hospital: a systematic review” - een overzichtsstudie over gesprekshulpmiddelen voor gesprekken en beslissingen over levensverlengende behandelingen.
• Wetenschappelijk artikel “The role of hospital nurses in shared decision-making about life-prolonging treatment: a qualitative interview study” - een studie naar opvattingen van verpleegkundigen over hun rol bij  samen beslissen.
• Wetenschappelijk artikel "Moral distress among nurses involved in life-prolonging treatments in patients with a short life expectancy: A qualitative interview study" - een kwalitatieve studie over morele spanningen onder verpleegkundigen wanneer zij betrokken zijn bij levensverlengende behandelingen bij patiënten met een korte levensverwachting.
• Wetenschappelijk artikel "Nurses' perspective on their involvement in decision-making about life-prolonging treatments: A quantitative survey study" - een kwantitatieve studie naar het perspectief van verpleegkundigen op hun betrokkenheid in besluitvorming over levensverlengende behandelingen. Van dit artikel is ook een Nederlandstalige versie verschenen in het tijdschrift Verpleegkunde (jaargang 38, nr 1, paginas 16-25).
• Wetenschappelijk artikel "How physicians see nurses’ role in decision-making about life-prolonging treatments in patients with a short life expectancy: An interview study" - een kwalitatieve studie over het perspectief van artsen op de rol van verpleegkundigen in samen beslissen over levensverlengende behandelingen.

Samenwerkingspartners

• Amsterdam UMC
• Nivel
• Patiëntenfederatie Nederland
• Spaarne Gasthuis Hoofddorp
• Rode Kruis Ziekenhuis Beverwijk
• Dijklander Ziekenhuis Hoorn
• VUmc Academie
• V&VN
• NPV
• IKNL
• NFK
• Technische Universiteit Delft Faculteit Industrieel Ontwerpen

Financiële ondersteuning

Dit project is mogelijk gemaakt door ZonMw en maakt deel uit van het programma Palliantie. Meer dan zorg.