In het Zonnetje: Annemieke Kappert, Amerpoort

‘tussen de soep en de aardappelen’

Proactieve zorgplanning op maat

Wie ben je?

Ik ben Annemieke Kappert, sinds 2006 geestelijk verzorger en ethicus bij Amerpoort, een grote zorginstelling voor zo’n 2500 mensen met een verstandelijke beperking. Ik ben in 1982 gaan werken op toen nog Nieuwenoord en heb de opleiding tot Z-verpleegkundige gevolgd. Daarna de docentenopleiding verpleegkunde en ook nog de opleiding tot ritueel begeleider bij afscheid. In 2012 studeerde ik af bij de Postacademische Beroepsopleiding Ethiek in de Zorgsector, aan het Radboud UMC. Voor het Netwerk Palliatieve Zorg Eemland ben ik lid van de stuurgroep.

Hoe ben je in de palliatieve zorg terecht gekomen?

Vanuit mijn werk als geestelijk verzorger maakte ik steeds vaker mee dat cliënten waar wij zorg voor dragen in de laatste fase van hun leven kwamen. Palliatieve zorg is daar een heel belangrijk onderdeel van. Ik ben van nature nogal nieuwsgierig, dus ik wilde daar graag alles van weten.

Wat zijn je persoonlijke drijfveren voor de palliatieve zorg? Wat vind je mooi aan dit werk en wat vind je moeilijk?

Mijn levensvisie is ‘een prettig leven betekent ook een prettige laatste levensfase’. Daar heeft iedereen recht op. Ik vind het mooi dat je iets kunt betekenen voor iemand in een palliatieve fase, hoe klein of hoe groot dat ook is. Er zíjn is volgens mij het beste wat je kunt doen. Er zíjn, voor de persoon zelf, de cliënt die gaat sterven, maar ook voor zijn of haar netwerk. Ik denk dat dat vaak vergeten wordt. En voor de professionals die eromheen staan. Ook voor hen is het een stukje afscheid nemen.

Wat ik wel eens moeilijk vind, is als medewerkers tegen mij zeggen “ik snap dat ouders er veel verdriet hebben, want het is wel hun kind”. Dan zeg ik vaak “ik snap het dat ze verdriet hebben, maar ik kan mij niet voorstellen hoe het is om een kind of een broer of zus met een beperking te hebben. En in een zorgsetting te zitten met alle dynamiek die daarbij hoort”. Dat is een les die ik vaak meegeef aan begeleiders. Als iemand al 40, 50, 60 jaar op een locatie woont, je hebt geen idee hoeveel begeleiders die verwanten al voorbij hebben zien komen al die jaren. Wij spelen maar zo’n kleine rol in het leven van iemand. Wanneer het laatste stukje van iemands leven is gekomen, zie je het verdriet van de familie. Ineens realiseren ze zich dat ze afscheid moeten nemen van een broer of zus die ze eigenlijk nooit hebben gekend. Waarvoor ze nooit verantwoordelijkheid hebben kunnen nemen. Omdat de zorg in handen van anderen was. Als omgeving loop je altijd aan de zijlijn mee, hoe warm de relatie met de familie ook kan zijn. In gesprekken wordt mij duidelijk welke pijn dit met zich mee kan brengen en dat ik dat niet kan veranderen.

Vertel eens wat over jouw werk als GV binnen Amerpoort

Ik werk niet alleen als geestelijk verzorger, maar ook als ethicus. Die twee lopen heel vaak door elkaar. Daardoor is mijn werk heel gevarieerd. Zo leid ik op zondag kerkdiensten, ik ben heel vaak betrokken als er iemand gaat overlijden of is overleden. Ik ben ook betrokken bij moreel beraad of als er een calamiteit is. Ik ondersteun cliënten, medewerkers en naasten van cliënten. Ik werk veel samen met mijn collega’s van Amerpoort en Sherpa. Ik werk al heel lang bij Amerpoort en daardoor kennen heel veel collega’s en cliënten mij. Dat vind ik heel fijn aan mijn werk. (Dát merkt de interviewer duidelijk, wanneer we samen over het terrein lopen. Annemieke wordt vaak vrolijk toegeroepen of toegezwaaid! -KC)

Worden medewerkers van Amerpoort ook wel eens om advies gevraagd door andere zorgverleners?

Jazeker! We hebben buurtteams, die ook in consult kunnen worden gevraagd door bijvoorbeeld huisartsen of wijkteams. Een van onze gedragsdeskundigen kan dan bijvoorbeeld meedenken in gevallen van eenzaamheid, gezinsondersteuning, financiën, ADL, eigenlijk heel breed. Ook in de palliatieve fase worden we in consult gevraagd. En we hebben regelmatig contact met hospices en het ziekenhuis.

Bij Amerpoort zijn jullie met subsidie van ZonMW aan de slag gegaan met proactieve zorgplanning. Kun je hier wat over vertellen?

In de Amerpoort zijn we in 2023 met het implementeren van proactieve zorgplanning in de zorg. Een traject van 18 maanden, waarin we nu in de afrondende fase zitten. We hebben onder andere alle gedragsdeskundigen geschoold en de digitale systemen aangepast, zodat de medische systemen beter aansluiten op de rapportagesystemen. Zo kan iedereen alle informatie gemakkelijk vinden. Een van de nu te verwachten aanbevelingen is om te kijken op welke manier we een palliatief team kunnen oprichten. Die behoefte is er, om de teams te kunnen ondersteunen. Maar vooral heel duidelijk ook in de regio, op die plekken waar de huisarts de verantwoordelijke arts is.

We zijn zeker nog niet klaar. Klein voorbeeld: nog niet iedereen heeft alle termen goed onder de knie. Woorden als ‘palliatieve fase’, ‘terminale fase’ en ‘stervensfase’ wordt nog niet door iedereen op de juiste manier gebruikt, wat tot vervelende misverstanden kan leiden.

Belangrijk bij proactieve zorgplanning is het voeren van gesprekken met de cliënt en zijn of haar naasten. Hoe gaat dat in Amerpoort?

Proactieve zorgplanning is voor iedereen die werkt in de palliatieve zorg een bekend begrip. Door vooruit te kijken, gesprekken te voeren over de wensen in de laatste levensfase en die wensen vast te leggen, probeer je de palliatieve zorg zo goed mogelijk te regelen. Bij mensen met een verstandelijke beperking of mensen die laaggeletterd zijn, uit een andere cultuur komen of bijvoorbeeld mensen met hersenletsel is het vaak een hele uitdaging om zo’n gesprek te voeren. Onze doelgroep kan niet altijd heel makkelijk met woorden zeggen wat hij of zij nodig heeft. Dat betekent dat we goed moeten luisteren. En kijken naar bijvoorbeeld de lichaamstaal. Soms wordt er gewerkt met pictogrammen, of een kaartenset waarop mensen kunnen aangeven hoe ze zich voelen. Onze gedragsdeskundigen kunnen het team hierin waar nodig ondersteunen en daarna een plan maken.

Belangrijk in het voeren van gesprekken over de laatste levensfase, is dat je af en toe het gesprek “tussen de soep en de aardappelen” voert. Dat wanneer je aan tafel zit, je best wel eens terloops een vraag kunt stellen of iemand daar al eens over nagedacht heeft. Of met verwanten tijdens een kopje thee samen in een informeel gesprek. Als je het alleen maar formeel doet, dan hangt er ook gelijk een zwaarte aan. Terwijl we eigenlijk gewoon willen weten, wat vind jij fijn? Als je vroeg begint met proactieve zorgplanning en je legt het vast en je hebt een verloop in de gesprekken, dan is de stervensfase ook een stuk rustiger.

Op 14 oktober, in de week van de palliatieve zorg, geef je een scholing over proactieve zorgplanning.

Ja, dat klopt. De scholing zal gaan over de basis van proactieve zorgplanning, en zal vooral heel veel praktische adviezen geven over hoe je dat nou doet in de praktijk van alledag. Juist ook bij mensen bij wie het voeren van gesprekken niet eenvoudig is. Zoals de groepen die ik net al noemde. We gaan ook in op beperkingen waar je tegen aan loopt en ook zaken als het recht op niet-weten. Mirjam Kroon, onze zeer ervaren arts en ik zullen samen deze scholing geven.

Welke les heb je geleerd in je werk binnen de palliatieve zorg? Wat wil je hierover delen met de collega’s van het Netwerk?

Nou, wat ik belangrijk vind, is dat we dat we ons realiseren dat de maatschappij niet homogeen is. Dat we dus veel meer op maat moeten kijken van welke zorg heeft iemand nodig. Welke vraag heeft iemand. En dat die vragen in hele kleine dingen kunnen zitten.

Neem de ander serieus ook al kan hij misschien niet alle woorden gebruiken die jij en ik kunnen gebruiken. Maar kijk dan op welke manier we het gesprek wel kunnen voeren en wat of wie we daarvoor nodig hebben. We hadden onlangs bij een cliënt, dat die bij de familie alleen gewenste antwoorden gaf. Toen bleek dat een vriendin van deze cliënt de beste persoon was om het gesprek te voeren. Nou, dat heeft zij toen gedaan, met een begeleider erbij. Ik denk dat je per keer moet kijken wat werkt. En volgens mij is dat niet anders dan gewoon bij ieder ander.
 

Als er vragen zijn op het gebied van palliatieve zorg voor mensen met een verstandelijke beperking, Annemieke Kappert is bereikbaar via mail: a.kappert@amerpoort.nl of telefoon: 035-647 55 55.