Gastblog: Lachen bij een aangekondigde dood…
In de palliatieve en terminale zorg wordt geduldige en liefdevolle zorg – verwenzorg – verleend. Dat viel me op toen ik een dagje meeliep. Het tempo van de zorgverleners en vrijwilligers lag prettig laag, er was alle tijd als het om de patiënten ging. Logisch ook, je zegt niet: ‘Dat komt later wel’, als er geen morgen is. Waarom zou je je haasten als de dood heeft aangeklopt? Waarom zou je vroeg opstaan? Er werd ook veel gelachen en daar keek gelukkig niemand van op. Veel mensen zullen lachen en een hospice niet snel aan elkaar koppelen, maar humor is wel degelijk van groot belang in de palliatieve en terminale zorg.
Juist als de dood zich aankondigt, kan humor als een vluchtheuvel fungeren, een plek om even bij te komen van het verdriet. Je kunt immers niet 24 uur per dag blijven denken aan de naderende dood. Het kan fijn zijn om even te vergeten wat er aan de hand is. De terminale patiënt heeft daar baat bij, want hoewel doodgaan een serieuze zaak is, kan het best zijn dat hij of zij helemaal niet zit wachten op steeds maar weer die meelevende, betrokken en ernstige blikken aan bed.
Ook voor de partners, familie en vrienden kan humor werken als een ventiel, op die momenten dat de spanning en de sfeer als ongemakkelijk worden ervaren. Het is prettig om angstige en sombere gedachten even uit te schakelen door een grapje te maken. Op deze manier heeft de patiënt de regie weer terug. Want dit is ook voor zorgverleners goed om te weten: humor hoeft niet niet-passend of oneerbiedig te zijn, integendeel. Het draagt bij tot het behouden van de waardigheid van patiënten. Als je daar als zorgverlener op inspeelt, geef je de patiënt het gevoel weer regie te hebben en de situatie meester te zijn. Hij of zij voelt zich gezien, het gaat niet alleen meer om zijn of haar ziekte, maar ook om zijn of haar persoonlijkheid.
Vaak krijg je de humor gewoon in je schoot geworpen, de dubbelzinnige opmerkingen, misverstanden of versprekingen die even afleiding bieden en relativerend werken. Ik herinner me een vrouw die toen ze bij een patiënt binnen kwam lopen, riep: ‘Het is hier echt stervenskoud!’ In eerste instantie schrokken we allemaal, maar even later schoten we in de lach. En dat samen lachen geeft een gevoel van saamhorigheid, leert mensen omgaan met de omstandigheden, helpt ze bij het uiten van hun gevoelens en vermindert spanning, angst en pijn. Het zorgt voor afleiding, het verlicht en verbindt de mensen rondom het sterf(bed) én het verkleint de afstand tussen patiënt, familie en zorgverlener. En dicht bij de stervende patiënt komen, dat is precies wat je wilt.
Marcellino Bogers, oud-ziekenverzorgende, oud- verpleegkundige, verpleegkundig docent, cabaretier, voormalig mede-eigenaar van Congressen MetZorg en auteur van het boek “Humor als verpleegkundige interventie 2.0”.