De allereerste woorden kunnen een handvat zijn tot andere inzichten

Henk van den Berg noemt zichzelf het liefst specialist zingeving en levensvragen. Hij begeleidt mensen op bijzondere momenten in hun leven, zo ook de laatste levensfase.

‘Wanneer een zorgprofessional of familielid mij vraagt voor een gesprek met een cliënt, is dat meestal omdat zij zelf het gevoel hebben dat de ondersteuning die zij bieden niet meer voldoende is. Zij ervaren dat zij niet bij de diepere vragen en gevoelens van de cliënt kunnen komen.

Als het gaat over levensvragen op zich, kan iedereen die beantwoorden. Om in de wirwar van ideeën, tradities en levensbeschouwingen met iemand samen een begaanbare weg uit te stippelen, dat vraagt een eigen vakbekwaamheid. Want als hulpverlener gaan we het namelijk al snel invullen vanuit ons eigen perspectief. We bedoelen het allemaal hartstikke goed maar als we niet het perspectief van de zorgvrager volgen, kan deze zich nog beroerder gaan voelen.’

Het hoeft helemaal niet over geloof te gaan
‘In de beeldvorming is het vak van geestelijk verzorger al vrij snel gekoppeld aan het geloof. Dan moet je dus eerst over een paar drempels heen en duidelijk maken dat het helemaal niet over het geloof hoeft te gaan. Daarom noem ik mij liever specialist zingeving en levensvragen. Mensen zitten vaak klem wanneer het echt gaat over vragen die inwerken op een diepere laag. Meestal speelt bij deze vragen het religieuze geen rol. Ik maak vaak mee dat mensen in hun gevoelens verward raken. Hierdoor kan een kloof groeien tussen wat je naar buiten laat zien en wat je van binnen voelt. Gelukkig is er de laatste tijd binnen zorg en welzijn steeds meer belangstelling voor zingeving en levensvragen. In de regio is begeleiding bij zingeving beschikbaar via Willem Hart voor levensvragen. Rondom een cliënt kan zo een team van professionals ontstaan die zorg hebben voor lichaam en geest, voor de mens als geheel.’

Luisteren
‘Voor mij bestaat het eerste gesprek met een cliënt uit even kennis maken en vervolgens luister ik naar de allereerste woorden die vallen. Iemand kan bijvoorbeeld al in de eerste zin zeggen dat hij in verwarring is. Vervolgens gaat hij vertellen over het gesprek bij de dokter, over de uitslagen, etc, etc. Na dat hele verhaal haal ik dan dat eerste woord terug door te vragen wat verwarring dan voor hem betekent. Dan komt er meestal een verhaal over gebeurtenissen uit het leven en gaat het niet meer over de dokter. In zo’n verhaal kan blijken dat iemand zich ergens schuldig over voelt, en zich afvraagt of de ziekte misschien een straf is. Mijn vraag zal dan zijn, wat is straf? Straf je misschien jezelf?’

Ruimte voor gevoelens
‘Door dat soort interventies komt iemand vaak tot andere inzichten. Ik probeer ervaringen en gevoelens die meer onder de oppervlakte liggen weer een beetje bewust te maken, zodat mensen kunnen denken: oh verrek hier loop ik mijn hele leven al mee. Wat ik het meest belangrijk vind, is ruimte voor gevoelens. Dus dat je in het gesprek laat merken dat je geen taboe of moreel oordeel hebt over de gevoelens die worden uitgesproken. Het is voor mij heel ontroerend wanneer mensen opeens ontdekken hoe ze in het leven hebben gestaan zonder dat ze zich daar echt bewust van waren.’

Zingeving
‘Als specialist zingeving en levensvragen probeer ik altijd aan te sluiten bij de mogelijkheden die er nog zijn. Wanneer iemand heel ziek is, kan het zijn dat er niet veel tijd meer is. Maar zelfs dan zijn er vaak nog bronnen van zingeving die je kunt aanboren. Mensen halen bijvoorbeeld veel kracht uit de natuur en voor veel mensen is de verbinding met kinderen en kleinkinderen, zeker in de laatste dagen, van groot belang.’

Ruimte om anders te kijken
‘Laatst was ik bij een mevrouw in haar laatste weken. Zij was altijd erg actief met kinderen, kleinkinderen en verenigingen. Ze zei: ‘Ik leef eigenlijk alleen nog voor de kleinkinderen en zelfs dat lukt me niet meer, want ik kan niks meer.’ Maar toen ik zei dat de kleinkinderen nog steeds komen en het hartstikke fijn vinden dat oma er nog is, toen realiseerde zij zich dat opnieuw een krachtbron werd aangesproken. Een mooie omdraaiing hiervan is de vaak alleenstaande nog zeer vitale mens die zegt dat hij niemand tot last wil zijn. ‘Ik wil niet dat mijn kinderen voor mij moeten zorgen en later het huis moeten opruimen.’ Dan vraag ik hoe zij dat bij hun eigen ouders hebben gedaan. In veel gevallen vond men het een mooie periode om te zorgen en af te ronden. Dan ontstaat er ruimte om er anders naar te gaan kijken.’

Achterhoek: Voor elkaar zorgen, op elkaar letten
‘We leven in een zo geïndividualiseerde maatschappij dat mensen nauwelijks meer kunnen bedenken dat je samenleeft. Mensen zeggen: Ik ben helemaal autonoom en heb de regie over alles. Het idee dat je ingebed bent in een collectief zijn mensen een beetje kwijtgeraakt. Het idee heerst dat ze alles zelf moeten doen, alles is maakbaar en alles is individueel. Dat is het cultuurbeeld dat we opgedrongen krijgen, maar zo is het gewoon niet. En dat vind ik fijn aan de Achterhoek. Je bent hier niet individueel op jezelf. Je bent hier onderdeel van de buurt, er is hier noaberschap. Je zorgt voor elkaar en let op elkaar. Voor mij is dat de zin en diepe betekenis van goede zorg: dat je ook in de moeilijke perioden van ziekte, ja zelfs bij het sterven, in verbinding met anderen blijft.’