Krachtbronnen, een virtueuze cirkel en een propeller

Inleiding

Patiënten in de palliatieve fase zouden veel baat kunnen hebben bij het ontsluiten van hun existentiële of spirituele krachtbronnen. Er was nog geen (literatuur) onderzoek dat op een rij zet welke verschillende soorten van aanpak patiënten en zorgverleners hiervoor hanteren.

Dit onderzoek

De onderzoekers stelden zich de volgende vraag: Wat is bekend in de literatuur over benaderingen om existentiële en/of spirituele krachtbronnen van patiënten in de palliatieve fase te ontsluiten? Daarbij rijzen direct drie andere vragen: Welke krachtbronnen zijn er? Welke ontsluitingsbenaderingen zijn er? Wat zijn de werkende principes van die benaderingen?

Methode

Er is een interpretatieve synthese gedaan van artikelen die gerelateerd zijn aan de aanpak van krachtbronnen, tussen januari 1999 en maart 2019. Krachtbronnen, 'benaderingen' en werkende bestanddelen werden geïdentificeerd en gegroepeerd naar krachtbronnen. [De interpretatieve synthese is een vorm van kwalitatief onderzoek waarbij bevindingen uit verschillende studies zodanig samengebracht worden tot een geheel dat er een theoretische of conceptuele meerwaarde ontstaat die de resultaten van de individuele studies overstijgt.

Resultaten

De onderzoekers vonden veertien artikelen die geschikt waren. Daarin werden 909 patiënten beschreven, voornamelijk patiënten met kanker in het eindstadium, in acht landen, bij negen zorgdisciplines en in drie settings, namelijk ziekenhuis, hospice en thuis. Daarin werden zestien 'benaderingen' gevonden die vijf krachtbronnen ontsluiten. Een krachtbron is: een sterk ondersteunend gevoel dat zich kenmerkt door een ervaring van positieve emotie, zekerheid, duidelijkheid en richting. Krachtbronnen kennen een circulaire dynamiek: zij vormen een 'virtueuze cirkel', een zichzelf versterkend systeem dat een positief effect heeft. Het ontsluiten van een krachtbron stimuleert ook het ontsluiten van andere krachtbronnen.

De volgende krachtbronnen worden benoemd: betekenisgeving (wat is van waarde, wat is belangrijk), connectie (dieper delen); zelfstandigheid (daadkracht, voor elkaar krijgen), hoop (de mooie toekomst) en geloof (vertrouwen op het hogere). Deze krachtbronnen kunnen elk door een aantal 'benaderingen' ontsloten worden.

De krachtbron betekenisgeving kan ontsloten worden door een gevoel van normaliteit te handhaven, toevluchtsoorden te vinden, te herwaarderen wat belangrijk is, een positieve identiteit te reconstrueren en de balans op te maken. De patiënt kan de balans opmaken door te reflecteren, prioriteren en integreren en zodoende een plaatje te maken van zijn leven. Dit proces kun je als zorgverlener ondersteunen door samen met de patiënt te spreken over wat de patiënt sterker heeft gemaakt (attitude), wat zijn leven verrijkt heeft (ervaringen) en wat hij bereikt heeft (creativiteit).

De krachtbron connectie kan ontsloten worden door het delen van gevoelens met dierbaren (jezelf blootgeven), het geven en ontvangen van zorg en het zien van intergenerationele continuïteit (de familielijn).

De krachtbron zelfstandigheid (of daadkracht) kan ontsloten worden door behoud van controle en aanpassen van doelen en gedrag.

De krachtbron hoop kan ontsloten worden door het stellen van persoonlijk relevante doelen (iets om naartoe te leven), fantasie gebruiken/magisch denken, symbolen verzamelen (foto’s bekijken, naar muziek luisteren) en het delen van wensen over de toekomst van geliefden.

De krachtbron geloof kan ontsloten worden door te leven volgens de traditie en zich te verhouden tot een goedaardige macht.

De onderzoekers integreerden deze krachtbronnen en benaderingen tot een nieuw model: de propeller. De vijf krachtbronnen vormen de bladen van de propeller en overlappen elkaar in het centrum. Zodra de propeller in beweging komt door ontsluiting van een van de krachtbronnen komt er ook beweging in de andere propellerbladen. De virtueuze cirkel is in gang gezet.

Conclusies en aanbevelingen

De gevonden 'benaderingen' kunnen bijdragen aan het ontsluiten van de vijf gevonden krachtbronnen bij patiënten in de palliatieve fase. Professionals kunnen het propellermodel op verschillende manieren gebruiken. Ten eerste om zich bewust te worden van de dynamiek en meerwaarde van krachtbronnen en 'benaderingen', ten tweede om beter aan te sluiten bij de krachtbronnen van patiënten en ten derde om de 'benaderingen' in de patiëntenzorg meer te gaan vormgeven volgens dit model. Er vindt t/m de zomer van 2020 een onderzoek plaats in de provincie Utrecht.

Commentaar

Ik vind het mooi dat literatuuronderzoek, gevolgd door het samenbrengen van de verschillende elementen en creatief nadenken, kan leiden tot een overzichtelijk schema waarin in de resultaten van veertien verschillende onderzoeken samengevat zijn. Dit schema in de vorm van een propeller kan wat mij betreft een waardevol hulpmiddel worden voor gesprekken met en over patiënten in de palliatieve fase. Na verder onderzoek, dat dus gaande is, zal de propeller mogelijk ook een plaats krijgen in een volgende versie van de richtlijn 'Zingeving en spiritualiteit in de palliatieve fase' (Pallialine). Zeker voor zorgverleners voor wie de spirituele dimensie niet van oudsher tot hun 'core business' behoort, kan de propeller naast het diamantmodel en de andere handvatten uit de richtlijn een belangrijk hulpmiddel zijn om de gedachten te prikkelen en ordenen.

Over de publicatie

Haufe, M. et al. Hoe kunnen existentiële of spirituele krachtbronnen worden ontsloten in de palliatieve zorg? Een interpretatieve synthese van de recente literatuur. Verslag van een abstractsessie tijdens de Nederlands-Vlaamse wetenschapsdagen op 21 en 22 november 2019 te Antwerpen.

Deze bijdrage is onderdeel van e-pal - editie maart 2020. Alle e-pal-artikelen staan hier.