Vena cava superior syndroom in de palliatieve fase

Samenvatting

Bij een vena cava superior syndroom is er sprake van een gedeeltelijke of volledige afsluiting van de vena cava superior, het bloedvat dat het bloed afvoert uit het hoofdhalsgebied en de armen naar het hart.

Gevolgen

• oedeem van gelaat en/of armen, gestuwde aders in de hals of op de thoraxwand
• dyspnoe, hoesten
• soms: heesheid, flauwvallen, hoofdpijn, voedselpassageproblemen, duizeligheid, verwardheid, visusstoornissen

Oorzaken

• druk op de vena cava superior door primaire tumor of metastasen, vooral ten gevolge van bronchuscarcinoom, maligne lymfoom (vooral non-Hodgkin-lymfoom) of mammacarcinoom
• trombose van de vena cava superior, meestal door centrale veneuze katheter
• minder vaak: infecties (bijv. tuberculose, syfilis, nocardiosis), fibroserende mediastinitis (door eerdere bestraling van het mediastinum of infectie), sarcoïdose, aneurysma of trauma

Diagnostiek

• anamnese en lichamelijk onderzoek
• X-thorax, CT-scan thorax
• bij verdenking op trombose: contrastonderzoek
• bij onbekende primaire tumor: cytologische of histologische diagnostiek

Beleid

Afhankelijk van de aard, de ernst en het beloop van de symptomen, de levensverwachting en de wens van de patiënt:

• vermijden van bukken en plat liggen, hoofdeinde bed omhoog, geen knellende kleding
• in het acute stadium: bij dyspnoe of tekenen van hersenoedeem evt. dexamethason 1 dd 8-16 mg
• bij dyspnoe evt. zuurstof of morfine
• bij trombose bij centraal veneuze katheter
  • laagmoleculair heparine (zie Trombose en longembolie), evt. trombolyse met urokinase of alteplase
  • indien centraal veneuze katheter niet doorgankelijk is: katheter verwijderen
• bij chemotherapie- of hormonaal gevoelige tumoren: chemotherapie resp. hormonale therapie
• bij niet-chemotherapiegevoelige tumoren of na eerdere chemotherapie: radiotherapie
• indien een snel effect gewenst is, bij een recidief na radiotherapie of bij een levensverwachting van 1-2 maanden: stentplaatsing in combinatie met een trombocytenaggregatieremmer (acetylsalicylzuur, carbasalaatcalcium en/of clopidogrel) of orale antistolling

Evaluatie

• door arts of verpleegkundige
• aan de hand van klachten en verschijnselen
• effect van:
  • dexamethason, zuurstof of morfine: dagelijks
  • antistolling: na enkele dagen
  • stent: na enkele dagen
  • radiotherapie of chemotherapie: na twee of drie weken